Zniekształcenia poznawcze to nasze tendencje do myślenia w określony sposób, czyli pewne nawyki myślowe, które wykształciliśmy w trakcie życia. Są to typowe myśli automatyczne, które pojawiają się regularnie i niezależnie od przesłanek rzeczywistości.
Można nauczyć się zniekształcenia te wyłapywać i zastępować myślami bardziej prawdopodobnymi i mniej przykrymi.
Wyobraźmy sobie, że podczas spotkania ze znajomym, ten nie utrzymuje z nami kontaktu wzrokowego lub zdarza mu się wyjrzeć przez okno. Możemy wtedy pomśleć: „Jestem nudziarzem. W ogóle nieinteresuje go rozmowa ze mną”. Tego typu myśl jest zniekształceniem poznawczym, a konkretnie cztaniem w myślach.
Takich zniekształceń jest wiele i często stosujemy je w codzienności nawet nie zdając sobie z tego sprawy. Możemy wymienić jeszcze:
- Etykietowanie – Ocenianie kogoś nie mając do tego żadnych bądź niewiele danych lub przypisywanie komuś jakiś cech.
- Selektywna uwaga – skupianie się na jedynie na negatywnych aspektach danej sytuacji.
- Personalizacja – przypisywanie sobie odpowiedzialności za zdarzenia, na które nie mamy wpływu
- Nadużywanie imperatywów – nadużywanie słów typu: „muszę”, „powinienem”, „nie wolno mi”. Jest wyrazem dominującego przekonania o konieczności lub nieuchronności rzeczy.
- Katastrofizacja – pisanie samych czarnych scenariuszy do danej sytuacji.
- Wyolbrzymianie/umniejszanie – skrajne bagatelizowanie lub przesadzanie zdarzeń czy informacji.
Wszyscy posiadamy pewną skłonność do pewnych deformacji poznawczych, czasami nawet kilku. Te tendencje wpływają na nasz nastrój i wprowadzają pewne zaburzenia do naszego postrzegania rzeczywistości. Na przykład, jeśli przejawia się u nas skłonność do zniekształcenia określanego jako „prorokowanie przyszłości”, czyli nadmiernego „tworzenia mrocznych wizji” dotyczących przyszłych wydarzeń, może to skutkować wykształceniem niechęci do podejmowania wyzwań, poczucia bezsilności oraz smutku. W pewnych sytuacjach istnieje nawet potencjał, by takie objawy narosły w postać depresji.
Warto rozwijać zdolność rozpoznawania naszych własnych deformacji poznawczych. W początkowym etapie warto się skupić na zrozumieniu i zauważeniu najbardziej powszechnej oraz szkodliwej z nich. Gdy dostrzeżemy takie tendencje w sobie, warto pamiętać, że jest to nic innego jak nawyk widzenia rzeczywistości w określony, zniekształcony sposób. Patrząc na to jako na deformację, możemy zastanowić się: Jakie inne myśli mogą teraz przyjść mi do głowy? Jakie reakcje byłyby typowe dla kogoś innego w mojej sytuacji? Po pewnym czasie praktyki w identyfikowaniu tych deformacji, łatwiej będzie wykrywać błędy logiczne oraz mniej będziemy skłonni im ufać w przyszłości.
Autor: Klaudia Okruta