Pewnie zetknęliście się z terminem „border”, który często używany jest negatywnie. Zwykle opisuje trudne osoby pełne skrajnych emocji, które powodują napięcie. Stygmatyzacja związana z tym terminem dodatkowo komplikuje sprawę. Ale co dokładnie się za tym kryje?

Osobowość to coś, co każdy z nas wykształca przez całe życie. Czy kiedykolwiek zastanawialiście się, co sprawia, że myślimy o sobie „taki jestem” albo o innych „bo on/ona taki/taka już jest”? Czy można to zmienić, czy jest to sposób na dostosowanie się do otoczenia? Czy w innych okolicznościach nie mówilibyśmy tak o sobie czy innych?

Psychologia osobowości bada odpowiedzi na te pytania. Osobowość to zbiór cech i mechanizmów, które rozwijamy na podstawie oddziaływania ze środowiskiem. Czasami jednak pewne cechy utrudniają codzienne funkcjonowanie i warto skonsultować się ze specjalistą.

Zaburzenia osobowości można diagnozować na podstawie różnych podejść, takich jak kategorialne czy dymensjonalne. W przypadku podejścia kategorialnego, istnieją konkretne czynniki, które muszą być spełnione, aby zdiagnozować zaburzenie. Jednakże takie podejście może prowadzić do trudności i stygmatyzacji. Dlatego zaproponowano podejście dymensjonalne, które ocenia natężenie danej cechy.

Osobowość typu borderline to jedno z zaburzeń osobowości, które charakteryzuje się impulsywnością, niestabilnością emocjonalną, zaburzonym obrazem siebie i trudnościami w relacjach międzyludzkich. Występuje u 1-2% populacji, ale u osób korzystających z leczenia ambulatoryjnego odsetek ten może wynosić 10-15%.

Leczenie zaburzeń osobowości typu borderline opiera się głównie na psychoterapii, przy czym farmakoterapia może być stosowana jako środek uzupełniający. Wykorzystywane są różne podejścia terapeutyczne, takie jak poznawczo-behawioralne czy psychodynamiczne.

Zgodnie z klasyfikacją ICD-10, istnieją dwa podtypy osobowości emocjonalnie niestabilnej, z których jeden to osobowość typu borderline. Osobowości te charakteryzują się impulsywnością bez względu na konsekwencje, niestabilnością emocjonalną, ograniczoną zdolnością planowania przyszłości i wybuchami złości, prowadzącymi do agresywnych zachowań. Osobowość borderline objawia się niestabilnością emocjonalną, niejednoznacznym lub zaburzonym postrzeganiem siebie, celów i preferencji (w tym seksualnych), uczuciem wewnętrznego pustostanu oraz tendencją do angażowania się w intensywne i niestabilne relacje z innymi, co może prowadzić do kryzysów emocjonalnych, prób uniknięcia porzucenia i powtarzających się groźb samobójczych lub samookaleczeń. Drugi podtyp to osobowość impulsywna, z dominującym brakiem kontroli nad impulsywnymi zachowaniami i niestabilnością emocjonalną.

W klasyfikacji DSM-IV-TR to rozpoznanie występuje jako zaburzenie osobowości z pogranicza (Popiel, 2011). Objawia się ono trwałym wzorcem niestabilności relacji, impulsywności, postrzegania siebie oraz emocji, który pojawia się we wczesnej dorosłości i spełnia co najmniej pięć z następujących kryteriów: silne próby unikania opuszczenia (rzeczywistego lub wyobrażonego), wzorzec relacji oparty na naprzemiennym idealizowaniu i deprecjonowaniu innych, zaburzenia tożsamości, impulsywność, powtarzające się zachowania, gesty lub groźby samobójcze, samookaleczenia, niestabilność emocjonalna, poczucie pustki, nieadekwatna intensywna złość lub problemy z jej kontrolą oraz przemijające objawy paranoidalne lub dysocjacyjne jako reakcja na stres.

Termin dla tego zaburzenia pojawił się na początku XX wieku, kiedy zauważono, że niektóre osoby wykazują określone problemy psychiczne, które nie pasują jednoznacznie do żadnej z dwóch ówczesnych kategorii diagnostycznych: zaburzeń psychotycznych lub nerwicowych. Z jednej strony, objawy te, takie jak duża wrażliwość, objawy wegetatywne (tj. doznania fizyczne, takie jak kołatanie serca, ból w klatce piersiowej, uczucie „kłucia w żołądku”, zawroty głowy, drżenie dłoni czy nadmierna potliwość), okresy niepokoju lub smutku, były zgodne z objawami nerwicowymi (dziś powiedzielibyśmy, że z zaburzeniem lękowym). Z drugiej jednak strony, te osoby wykazywały również podejrzliwość, poczucie bycia skrzywdzonym, przejawiające się w krótkotrwałych epizodach urojeniowych, samookaleczeniach, impulsywnych zachowaniach czy próbach samobójczych, co mogło sugerować zaburzenia psychotyczne.

Zgodnie ze statystykami, zaburzenie osobowości typu borderline dotyka 1-2% populacji, jednak wskaźnik ten wzrasta do 10-15% wśród osób korzystających z leczenia ambulatoryjnego, a nawet do 30-60% w przypadku osób hospitalizowanych na oddziałach psychiatrycznych . Inne źródło wskazuje, że 10-13% populacji wykazuje kryteria co najmniej jednego zaburzenia osobowości w ciągu życia.

Aż dwie trzecie osób z diagnozą zaburzenia osobowości typu borderline również spełnia kryteria nadużywania substancji psychoaktywnych. Co więcej, wiele cech charakterystycznych dla tego zaburzenia osobowości można również zaobserwować w przypadku dorosłych dzieci alkoholików (DDA) oraz zaburzenia stresowego pourazowego (PTSD – post traumatic stress disorder).

W przypadku leczenia zaburzeń osobowości typu borderline, psychoterapia odgrywa kluczową rolę. Farmakoterapia jest często zalecana jako uzupełnienie tego procesu. Podejścia terapeutyczne, które są najbardziej empirycznie uzasadnione, obejmują terapie poznawczo-behawioralne i szeroko pojęte podejście psychodynamiczne. Pomimo różnych teoretycznych założeń i technik terapeutycznych, te podejścia koncentrują się na hierarchii celów, takich jak zapewnienie bezpieczeństwa pacjentowi i ustanowienie relacji z terapeutą, która umożliwia pracę nad pozostałymi problemami. Terapia skupia się również na teraźniejszości i kładzie nacisk na ukształtowanie bezpiecznej i trwałej relacji terapeutycznej (Popiel, 2011). W trakcie psychoterapii osoba z zaburzeniem osobowości typu borderline uczy się rozpoznawać i bezpiecznie przeżywać swoje emocje, myśli i zachowania, tak aby uniknąć szkodliwego działania (tzw. acting-out – w podejściu psychodynamicznym).

Niestety, istnieje pewne ryzyko samobójstwa związane z tym zaburzeniem osobowości, gdyż 10% osób z tą diagnozą decyduje się na odebranie sobie życia. Dlatego kluczowe jest jak najwcześniejsze podjęcie leczenia, ponieważ ukończenie psychoterapii może znacznie poprawić jakość życia i funkcjonowanie psychiczne osób z zaburzeniem osobowości typu borderline.